BATORY POD PSKOWEM

Jan Matejko,1872, olej na płótnie, 322 x 545 cm, Zamek Królewski w Warszawie

Obraz  przedstawia poselstwo cara Rosji Iwana IV Groźnego do króla Polski Stefana Batorego proszące o pokój podczas oblężenia Pskowa. Decydujące oblężenie III wyprawy inflanckiej Stefana Batorego trwało od 8 września 1581 do 6 lutego 1582 i choć niezakończone sukcesem, przyczyniło się do rozejmu w Jamie Zapolskim, w wyniku którego car rosyjski Iwan IV Groźny został zmuszony do oddania Polsce Inflant. 

Obraz Matejki przedstawia fikcyjną scenę rokowań z czasów wojny polsko-rosyjskiej o Inflanty (1577–1582). Stefan Batory siedzi przed namiotem ubrany w złotą delię. Nogi Batorego spoczywają władczo na niedźwiedziej skórze, zapewne jest to aluzja do „niedźwiedzia północy” czyli Rosji. Obok skóry leży rosyjski sztandar symbolizujący pokonanego wroga. Centralną postacią na obrazie jest ubrany w czarny jezuicki habit legat papieski Antonio Possevino. Za plecami Possevina stoi w zbroi husarskiej Stanisław Żółkiewski, przyszły zwycięzca nad Rosjanami w bitwie pod Kłuszynem (1610).

Otyły mężczyzna z czapką w ręku, to bojar Iwan Naszczokin udający, że korzy się przed polskim królem. Z tyłu za Naszczokinem znajduje się kniaź Dymitr Jelecki, siwowłosy brodacz, który wyciąga rękę z tekstem rozejmu zawartego z Batorym w Jamie Zapolskim. Niżej, z prawej strony Iwana Naszczokina, pada twarzą do ziemi Roman Ołfierew oddający cześć i szacunek królowi Polski. Nad nim jest kniaź Teodor Oboleński Lichow w hełmie i w zbroi, trzymający w rękach złamany miecz, symbol klęski w tej wojnie z Polską. Władyka połocki Cyprian, ubrany w bogato zdobioną kapę i mitrę bizantyjską na głowie, klęczy w pokojowym geście pojednania, podając Stefanowi Batoremu chleb i sól na tacy ze szczerego złota.  

Po wystawieniu obrazu na wystawie w Pradze, Matejko otrzymał propozycję objęcia dyrekcji tamtejszej Akademii Sztuk Pięknych oraz Medal Sztuki w Wiedniu, a Akademia Francuska obrała go honorowym członkiem zagranicznym.  

Obraz mocno ucierpiał podczas II wojny światowej. Podobnie jak Rejtan, obraz został wywieziony do Ołyki na Wołyniu. Zagrabione przez Rosjan obrazy złożone zostały w kostkę, farbą do środka. Przejęte przez Niemców obrazy przechowywane były we Lwowie. W 1944 r. Niemcy dołączyli do Rejtana i Batorego pod Pskowem trzeci obraz Matejki Unię Lubelską i  przewieźli obrazy do Wiśnicza, gdzie zostały częściowo zabezpieczone. Dalsza droga ewakuacji obrazów prowadziła na Dolny Śląsk. Po wojnie obrazy odnaleziono we wsi Przesieka koło Jeleniej Góry. Były w tak katastrofalnym stanie, że ich odnowa zajęła wiele lat. Obecnie obrazy Batory pod Pskowem i Rejtan znajdują się w zbiorach Zamku Królewskiego w Warszawie.

"Batory pod Pskowem" przed konserwacją